Οι φωνές του ποταμού Παμάνο, Jaume Cabré

Οι ηλικιωμένοι στην Τουρένα λένε πως μόνο όσοι πρόκειται να πεθάνουν ακούν το κελάρυσμα του ποταμού Παμάνο…

Το βιβλίο του Ζάουμε Καμπρέ "Οι φωνές του ποταμού Παμάνο" προηγήθηκε του επικού, όσο και αριστουργηματικού Confiteor, αλλά οι περισσότεροι το ανακαλύψαμε αφού είχαμε πιαστεί για τα καλά στα δίχτυα μιας ξεχωριστής, αλλιώτικης αφήγησης, που φαντάζει περίπλοκη στην αρχή, αλλά είναι τόσο άμεση που ξαφνιάζει, μια και ο τρόπος που ο Καμπρέ μπαίνει στην ιστορία, αλλά και η δύναμη που έχει να παίρνει μαζί του τον αναγνώστη χωρίς να καταβάλει καμιά προσπάθεια εντυπωσιασμού, είναι από μόνη της εντυπωσιακή.

Όπως εντυπωσιακή είναι και η πλοκή των βιβλίων του. 

Έχοντας διαβάσει τα δυο αυτά βιβλία, μπορώ να πω με σιγουριά πως τίποτα, ούτε μια λέξη, δεν έχει μπει τυχαία. Με μαεστρία ο Καμπρέ κινείται ανάμεσα στο χρόνο και με δεξιοτεχνία που προκαλεί θαυμασμό συνδέει διαφορετικές χρονικές περιόδους και διαφορετικά άτομα μεταξύ τους, χωρίς διόλου να πασχίζει, αλλά σκαλίζοντας με άνεση τόσο την ιστορία, όσο και τα βαθύτερα συναισθήματα, αλλά και τις σκέψεις των ηρώων του. Και όλα έχουν νόημα. Όλα δένονται τόσο σφιχτά, και ταιριαστά, σαν τα κομμάτια ενός παζλ που σιγά σιγά ενώνονται για να αποκαλύψουν όλη την εικόνα. 

Στα βιβλία του Καμπρέ το καλό και το κακό διαχωρίζονται με σαφήνεια και η ηθική παλεύει με τα κατώτερα ένστικτα του ανθρώπου, εκείνα που τον κάνουν να φέρεται σκληρά, ίσως και απάνθρωπα.

Η βαθιά γνώση που έχει ο συγγραφέας όχι μόνο για την ιστορία, αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο, του δίνει την άνεση να σκιαγραφεί χαρακτήρες, να αποκαλύπτει προσωπικότητες και να μεταδίδει πιστά τα συναισθήματά τους, ακολουθώντας όχι μόνο τις πηγές της ιστορίας, αλλά και τη ροή της στις ζωές των ανθρώπων. Άλλοι διαμορφώνονται από τα γεγονότα, άλλοι απλά φανερώνονται και ξεσκεπάζουν το αληθινό τους πρόσωπο, όποιο κι αν είναι αυτό, και άλλοι παλεύουν να σταθούν στο ύψος που οι αξίες τους επιβάλλουν, ενώ υπάρχουν κι εκείνοι που η εξουσία που τους δίνει το χρήμα τους επιτρέπει ακόμα και να παραποιούν την ιστορία.

Παρούσα κι εδώ η θρησκεία. Η πίστη και η εκκλησία αντιμάχονται μέσα από τη βαθιά υποκρισία του κλήρου και των πιστών, και μάλιστα ο συγγραφέας  επιχειρεί μια βαθιά τομή στη διαδικασία των περιβόητων αγιοποιήσεων.

Κάπου στα Πυρηναία λοιπόν, εκεί που κυλάει ο ποταμός Παμάνο (ο ποταμός με τα χίλια ονόματα), τοποθετεί ο συγγραφέας  το χωριό Τουρένα στο οποίο διαδραματίζεται το μεγαλύτερο μέρος  της  ιστορίας .

Από εκεί ξεκίνησαν όλα, όταν το 1936 η Ελιζέντα Βιλαμπρού είδε τους αναρχικούς να σκοτώνουν τον πατέρα και τον αδερφό της.
Αργότερα, το 1944, με τα στρατεύματα του Φράνκο να καταλαμβάνουν την περιοχή έγινε μάρτυρας και του θανάτου του Ουριόλ Φουντέλιας, του άντρα που αγαπούσε κρυφά.
Η Ελιζέντα αποζητά εκδίκηση για τους θανάτους, ενώ ταυτόχρονα παλεύει να πετύχει την αγιοποίηση του αγαπημένου της.
Εξήντα χρόνια μετά η Τίνα, μια δασκάλα που κουβαλάει τα δικά της προσωπικά προβλήματα, επισκέπτεται το παλιό σχολείο της Τουρένα για να το φωτογραφήσει λίγο πριν κατεδαφιστεί. 
Εκεί παραλαμβάνει από έναν εργάτη ένα κουτί από πούρα, γεμάτο παλιά τετράδια, που βρέθηκε σε μια μυστική κρυψώνα πίσω από τον πίνακα..
Τα τετράδια είναι στην ουσία ένα μεγάλο γράμμα του Ουριόλ Φουντέλιας για την "κορούλα που δεν ξέρω πως σε λένε",  και ήταν ο απελπισμένος, όσο και μοναδικός τρόπος για να μάθει κάποτε η γυναίκα που τον εγκατέλειψε με το αγέννητο παιδί τους, αλλά κυρίως η κόρη που του έγραψε στη συνέχεια ότι απέκτησαν, όλη την αλήθεια.

Η Τίνα διανύοντας την πιο σκοτεινή εποχή της ζωής της, "ποτέ μέχρι εκείνη τη νύχτα δεν είχε παγώσει ένα δάκρυ στο μάγουλό της", κάνει ότι μπορεί για να βγει στο φως η πραγματική ιστορία του δασκάλου και όχι η παραποιημένη.

Τα εμπόδια που συναντά, τα δικά της προβλήματα που τη φέρνουν σε αδιέξοδο, αλλά και μια απρόσμενη φιλία με τον μαρμαρά του χωριού που σκαλίζει την ιστορία των ανθρώπων που πεθαίνουν πάνω στις ταφόπλακες με μια παύλα ανάμεσα στις χρονολογίες, μπλέκονται με την ιστορία του Ουριόλ, της Βιλαμπρού και όλων εκείνων που με τον έναν ή άλλο τρόπο έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των γεγονότων. 
Και μέσα από την μακριά αυτή πορεία των προσώπων στο χρόνο, οι σχέσεις υφαίνονται, ή ξηλώνονται πλάθοντας χαρακτήρες, ενώ οι αγώνες του παρελθόντος, οι συμβιβασμοί, το δίκιο και το άδικο έχουν φόντο τις περιπέτειες της αυτονομίας της Καταλονίας.

Οι ήρωες του βιβλίου έχουν μάλλον ξεκάθαρα χαρακτηριστικά. Χωρίς να είναι καθόλου απλοί, ή απλοϊκοί κατατάσσονται με ευκολία στους καλούς , ή στους κακούς.

Δε θα τους αναλύσω όλους, μια σύγκριση θα τολμήσω μόνο να κάνω ανάμεσα στους δυο τόσο διαφορετικούς γυναικείους χαρακτήρες του βιβλίου.

Η Ελιζέντα είναι γυναίκα αυταρχική, σκληρή, πιστή μόνο στην ιδέα της εκδίκησης. Μεγαλώνει έναν γιο με τον τρόπο που μεγαλώνει και την περιουσία της, αποφασιστικά σκληρά.

Μοιάζει κάπως ανθρώπινη μόνο όταν συναντά τον Ουριόλ και η αγάπη της γι' αυτόν ίσως να μπορούσε να την αλλάξει, να την μαλακώσει. Να λαξεύσει, όπως θα λάξευε ο Ζάουμε Σεραλιάκ το μάρμαρο, να λειάνει τις κοφτερές πτυχές του χαρακτήρα της και να τη μεταμορφώσει. Ίσως και να γίνονταν, αν υπήρχε χρόνος.

Η Τίνα, είναι πιο γήινη, πιο ανθρώπινη, την ορίζει το συναίσθημα. 
Αγαπά χωρίς όρους το παιδί της, "...Δεν είμαι υποχρεωμένη να σε καταλάβω, αλλά να σε αποδεχτώ", αγαπούσε τον άντρα της, "...τη μεγάλη της αγάπη που ξαφνικά είχε μετατραπεί στο μεγάλο της μίσος. Ή όχι, στη μεγάλη της αδιαφορία. Όχι αδιαφορία: στη μεγάλη της περιφρόνηση. Όταν συνειδητοποιείς ότι έχασες την εμπιστοσύνη σου για κάποιον που αγάπησες ανεπιφύλακτα, είναι λες και αυτό το πρόσωπο αποφάσισε να πεθάνει στα χέρια σου χωρίς τη συγκατάθεσή σου....", αλλά στην πιο κρίσιμη περίοδο της ζωής της νιώθει να προδίδεται κι από τους δυο για εντελώς διαφορετικούς λόγους.

Είναι πραγματικά εκπληκτικός ο τρόπος που ο Καμπρέ κινείται γύρω από σημαντικά ιστορικά γεγονότα, κρατώντας στο επίκεντρο τον άνθρωπο και τις σχέσεις, που αναλύονται σε βάθος, χωρίς διόλου να κουράζουν, αλλά συναρπάζοντας τον αναγνώστη.

Ακόμα και η σχέση του σκύλου με τους ανθρώπους του, βρίσκει τρόπο να μπει στην αφήγηση, μέσα από ένα τραγικό περιστατικό.

Δυσκολεύτηκα πολύ να διαλέξω τι πρέπει να γράψω και τι όχι για να μη χαλάσω την αναγνωστική απόλαυση όσων δε διάβασαν ακόμα το βιβλίο.

Θα μπορούσα να γράφω για ώρες και πάλι να νιώθω πως τίποτα δεν είπα, μια και το συγκεκριμένο βιβλίο θα μείνει χαραγμένο μέσα μου για όσα διαφορετικά, αλλά έντονα συναισθήματα μου προκάλεσε.

Είμαι απόλυτα σίγουρη πως αυτό το βιβλίο θα το ξαναδιαβάσω στο μέλλον. Μέχρι τότε, ελπίζω να το έχετε διαβάσει και όσοι δεν το διαβάσατε, για να τολμήσουμε μαζί μια ανάλυση στα βαθιά συναισθήματα, στις πολύπλοκες προσωπικότητες, στα σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν εποχές, και προπάντων σε όσα νιώσαμε διαβάζοντάς το.

"Δεν πιστεύετε στον Θεό, έτσι;"

"Είναι η πιο ηλίθια ερώτηση που μου έκαναν ποτέ".

"Γιατί;"

"Πώς θέλετε μια μάνα που σκότωσαν το παιδί της να πιστεύει στον Θεό;"

Η στιχομυθία της Τίνας με τη μάνα του παιδιού που σκότωσαν οι οπαδοί του Φράνκο, χρόνια μετά. Ο χαμός του, εκτός των άλλων δεινών που προκάλεσε, ήταν και το γεγονός που άλλαξε τη ζωή του νέου δασκάλου της Τουρένα, του Ουριόλ.

"Οι φωνές του ποταμού Παμάνο" του  Jaume Cabré κυκλοφορούν 

από τον εκδοτικό οργανισμό Πάπυρος 

στη Σειρά Letras - ισπανόφωνοι και πορτογαλόφωνοι συγγραφείς

Μετάφραση από τα καταλανικά: Ευρυβιάδης Σοφός